Η «Άννα Καρένινα» του Τολστόι, η «Μαντάμ Μποβαρύ» του Φλωμπέρ αλλά και η Κυρία ντε Ρενάλ στο «Κόκκινο και το Μαύρο» του Σταντάλ αποτελούν εμβληματικές μυθιστορηματικές ηρωίδες, η καθεμιά με διαφορετική προσωπικότητα  και ιστορία. Ωστόσο, είτε Ρωσίδες αριστοκράτισσες, είτε Γαλλίδες μικροαστές έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά που ανακλούν την θέση της γυναίκας στην κοινωνία του 19ου αιώνα, όπως αποτυπώνεται στο έργο των τριών κορυφαίων συγγραφέων.

Ακόμη και αν δεν έχει διαβάσει κανείς τα βιβλία γνωρίζει την 'Αννα Καρένινα και την Μαντάμ Μποβαρύ, που έδωσαν άλλωστε και το όνομά τους στους τίτλους των βιβλίων. Τι κοινό έχουν η Ρωσίδα αριστοκράτισσα του Τολστόι με την γαλλίδα μικροαστή επαρχιωτοπούλα του Φλωμπέρ; Είναι και οι δύο μοιχαλίδες και μάλιστα με τραγικό τέλος. Θα πρόσθετα στην ίδια κατηγορία και την όχι τόσο διάσημη Κυρία ντε Ρενάλ, στο «Κόκκινο και το Μαύρο» του Σταντάλ, για να συμπεριλάβω και άλλον ένα μεγάλο της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα. Η αξία των τριών μυθιστορημάτων δεν περιορίζεται βέβαια στην περιγραφή των ηρωίδων τους, αλλά και στην αποτύπωση των πολιτικών, ηθικών και θρησκευτικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας της εποχής τους.

Χωρίς πρόθεση να παρουσιάσω τα μυθιστορήματα ή να περιγράψω και αναλύσω τους χαρακτήρες των τριών αυτών γυναικών, που άλλωστε  αποτελούν τελείως διαφορετικές προσωπικότητες και ψυχοσυνθέσεις, θα επισημάνω μερικά κοινά χαρακτηριστικά τους που νομίζω ότι ανακλούν την θέση της γυναίκας τον 19ο αιώνα.

 Portrait of a young lady (so-called Anna Karenina) by Aleksey Kolesov (1834–1902)

    Πρώτον,  έχουν όλες ακολουθήσει την μόνη ασφαλή και κοινωνικά αναμενόμενη επιλογή στην ζωή τους την εποχή εκείνη. Είναι όλες παντρεμένες με (μεγαλύτερους φυσικά) συζύγους που, αν και ο καθένας με τον τρόπο του, τις αγαπούν δεν είναι όμως κατάλληλοι για να εμπνεύσουν πάθος και ρομαντικά αισθήματα.

Ο Καρένιν, σύζυγος της  Άννα Καρένινα, είναι ένας αυστηρός και συγκρατημένος άνθρωπος, αφοσιωμένος στην εξέλιξη του ως ανώτερου κρατικού υπαλλήλου στην Αγία Πετρούπολη.

Ο επαρχιακός γιατρός Μποβαρύ, άνθρωπος με περιορισμένες φιλοδοξίες παντρεύεται την νεαρή και γεμάτη ρομαντικές ιδέες Έμμα.

Η δε Κα ντε Ρενάλ στο μυθιστόρημα του Σταντάλ, είναι μια πρόσχαρη και βαθιά θρησκευόμενη  γυναίκα-σύζυγος ενός άξεστου επαρχιακού δημάρχου που ασχολείται με τις ίντριγκες της εξουσίας και τον πλουτισμό.

Mme de Rênal, "Le Rouge et le Noir," Bibliothèque nationale de France.(από την εικονογράφηση του βιβλίου)

   Δεύτερον, και οι τρείς παρασύρονται ερωτικά από  νέους, ανύπανδρους άνδρες.

Η Άννα Καρένινα ερωτεύεται τον γοητευτικό κόμη Βρόνσκυ, η Έμμα Μποβαρύ αρχικά τον δικαστικό υπάλληλο Λεόν και έπειτα τον εύπορο γαιοκτήμονα Ροδόλφο και η Κα ντε Ρενάλ τον παιδαγωγό των παιδιών της, τον φιλόδοξο αριβίστα Ιουλιανό Σορέλ, ταπεινής καταγωγής.

   Τρίτον, όπως αναμένεται, και οι τρεις γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με τα ήθη της κοινωνίας τους. Είτε γιατί  το πάθος τους είναι ανεξέλεγκτο, είτε  γιατί δεν έχουν άλλη επιλογή στο ασφυκτικό κοινωνικό τους περιβάλλον, οδηγούνται όλες στην υπέρβαση των ορίων της καθεστηκυίας ηθικής.

Η Καρένινα, εγκαταλείπει σύζυγο και παιδί και συζεί με τον Βρόνσκυ. Η Έμμα αγνοεί τις φήμες του χωριού για τους έρωτές της και συμπεριφέρεται απερίσκεπτα με τους εραστές της. Η Κα ντε Ρενάλ, στο πρώτο μέρος του βιβλίου εγκαταλείπεται  από τον Σορέλ που κυνηγάει τον πλούτο και την αναγνώριση στο Παρίσι, και επανεμφανίζεται στο τελευταίο μέρος του μυθιστορήματος, για να επανενωθεί με τον φυλακισμένο εραστή της, αγνοώντας την κοινωνία και τον σύζυγό της.

    Και τέταρτον, το τέλος των γυναικών αυτών είναι, αν μη τι άλλο, θλιβερό.

Η Άννα Καρένινα, απελπισμένη από την απαγόρευση του Καρένιν να βλέπει τον γιο της, εξοστρακισμένη από την κοσμική κοινωνία της Πετρούπολης (αυτή μόνο αλλά όχι ο εραστής της) εγκλωβίζεται σε έναν ζηλότυπο και καταθλιπτικό έρωτα για τον Βρόνσκυ, και συναισθανόμενη το κοινωνικό  και ερωτικό αδιέξοδο, καταλήγει στην αυτοκτονία.

Madame Bovary by Edgar Chahine (1874–1947) 

Η Έμμα Μποβαρύ εξευτελίζεται στην προσπάθεια να πληρώσει τα χρέη από τις σπατάλες που έχει κάνει εν αγνοία του συζύγου της, παραιτείται από τα όνειρά της για τον ιδανικό έρωτα και την κοινωνική άνοδο, και αυτοκτονεί και αυτή.

Η  Κα ντε Ρενάλ τηρεί την υπόσχεση που δίνει στον μελλοθάνατο εραστή της να μην δώσει τέλος στην ζωή της μετά την εκτέλεσή του, ωστόσο ο συγγραφέας μας λέει ότι πέθανε τρείς μέρες μετά τον απαγχονισμό του Σορέλ, επιτρέποντας μας να υποθέσουμε ότι πέθανε από θλίψη και απελπισία.

   Η επιλογή αυτών των ηρωίδων από τους συγγραφείς, που τις συνδέει η απιστία και η καταστροφική της κατάληξη, μπορεί να ερμηνευθεί από τη θέση της γυναίκας τον 19ο αιώνα.

Ο αποδεκτός ρόλος της γυναίκας (σύζυγος, μητέρα, οικοδέσποινα) δεν προσφέρει υλικό για μυθιστορηματικούς χαρακτήρες. Πρέπει να κυριευθεί από ένα άνομο πάθος για να αποκτήσει ενδιαφέρον και τραγική υπόσταση και να γίνει άξια περιγραφής. Αντίθετα οι άνδρες έχουν επαγγέλματα, οράματα, φιλοδοξίες για την εξουσία, τον πλουτισμό ή τις στρατιωτικές νίκες, έχουν πάθη όπως η χαρτοπαιξία ή το αλκοόλ, έχουν πιο ενδιαφέρουσες ζωές. Άλλωστε οι δικές τους απιστίες συνήθως δεν τους καταστρέφουν. Υπάρχουν πολλοί  λόγοι ένας μυθιστορηματικός ήρωας να αποκτήσει ενδιαφέρουσα υπόσταση αλλά για την ηρωίδα,  φαίνεται, ένας μόνο. Επίσης οι χαρακτήρες αυτών των γυναικών ανακλούν την γενική πεποίθηση ότι ως «αδύναμο» φύλο, οι γυναίκες ρέπουν στον ρομαντισμό, έχουν ασταθή χαρακτήρα και παρασύρονται στην απιστία.

 Όπως και να 'χει, ευτυχώς στον καιρό μας υπάρχει και το διαζύγιο, αλλά και η επιλογή των γυναικών να ζήσουν την ζωή τους  χωρίς απαραίτητα να παντρευτούν!

  Κείμενο: Μερόπη Σανοπούλου

 Σ.Σ Στο Wikimedia Commons είδαμε τους πίνακες που εμπνεύστηκαν οι ζωγράφοι για την Άννα Καρένινα και για την Έμμα Μποβαρύ. Η εικονογράφηση της Κας ντε Ρενάλ είναι από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, από παλαιά έκδοση του μυθιστορήματος.