Ο Παπαδιαμάντης που είναι γνωστός σε όλους για την ευαισθησία και την αγνότητα της λογοτεχνικής του ματιάς, στο ίσως πιο σκληρό και στυγνό περιγραφικά έργο του.

Ο Παπαδιαμάντης, αυτή η “κορυφή των κορυφών” σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Καβάφη, με τη Φόνισσα κατάφερε κάτι που θα μπορούσαν να πράξουν λίγοι λογοτέχνες: να διεισδύσει μοναδικά σε μία κλειστή, πατριαρχική κοινωνία στην οποία μία γυναίκα καλείται να ζήσει όχι μόνο για την επιβίωση και την ύπαρξή της; αλλά πολύ περισσότερο για το γεγονός ότι γεννήθηκε γυναίκα.

 Από τον Ιούνιο του 1903 που γράφτηκε μέχρι σήμερα, η θέση της γυναίκας έχει περάσει από πολλά στάδια, έχει βελτιωθεί αλλά και πάλι, η ίδια έρχεται αντιμέτωπη με την προκατάληψη, τον υποβιβασμό, την επιβολή και την ενοχή.

 Η Φόνισσα είναι σπουδαίο διήγημα-νουβέλα επειδή ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης δεν αφήνει την ανδρική του ματιά να καμφθεί από τον εγωισμό του, αλλά παραδίδει ωμή την αλήθεια για τη θέση των γυναικών σε μία κοινωνία η οποίαθεωρεί πως η ζωή τους δεν τους ανήκει. Ακόμα και αν ζούμε σε μία εποχή στην οποία υπάρχει μία αποδέσμευση, αυτό δε σημαίνει πως όλα τα δεσμά έχουν σπάσει και κάθε καταπίεση είναι ψευδαίσθηση μίας “φεμινιστικής ματιάς που μεγεθύνει τα πάντα”.

 Η κάθε γυναίκα μπορεί να ταυτιστεί με τη Φραγκογιαννού, την κεντρική ηρωίδα του παπαδιαμαντικού έργου. Μία γυναίκα η οποία υπάρχει αποκλειστικά και μόνο για να είναι πάροχος αγάπης, καταδικασμένη σε μία αέναη προσφορά και αυτοθυσία, με κάθε δική της ανάγκη να φαντάζει πλασματική ακόμα και προσβλητική.

 Μέσα στην πίεση του μυαλού της, ξεκινάει μία ακροβασία ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον παραλογισμό, σκέψεις αλυσιδωτές για τη ζωή και το ρόλο των γυναικών στην κοινωνία της.

 Καταλήγει στο να πιστεύει πως η ζωή μίας γυναίκας είναι μαρτύριο, ατέρμονη ταλαιπωρία και κατάρα, μέσα στο μυαλό της και τον στρόβιλο της παράνοιας που αρχίζει να την κατακλύζει, η αφαίρεση της γυναικείας ζωής εμφανίζεται ως λύτρωση απέναντι στην αδικία.

 Το σπάσιμο των πατριαρχικών δεσμών με την εξαφάνιση της γυναικείας ύπαρξης που θα προκαλούσε αδιαπέραστο τραύμα στη συνέχισή της, εμφανίζεται ως ηθικό χρέος και πράξη ανώτερου μυαλού.

 Τραυματίζοντας την αλληλουχία που εξασφαλίζει τη συνέχιση της ζωής, η Φραγκογιαννού ξεκινάει να δολοφονεί μικρά κορίτσια, πείθοντας τον εαυτό της πως η αποστολή της ήταν να λυτρώσει τις νεότερες θηλυκές υπάρξεις από τα μαρτύρια που τις περιμένουν.

 Ως μεγάλος ψυχογράφος ο Σκιαθίτης λογοτέχνης, δημιουργεί μία ηρωίδα η οποία αποστεγνώνεται από τα συναισθήματα ακόμα και των πιο στενών οικογενειακών δεσμών, προκαλώντας ασφυξία ακόμα και στην ίδια την εγγονή της. Τα επόμενα θύματά της είναι τρία μικρά κοριτσάκια, με την ίδια να έχει στεγνώσει εντελώς από κάθε συναισθηματική αντιμετώπιση και να αντιμετωπίζει το φόνο τους ως πράξη ευεργεσίας τους.

 Η ειρωνεία της ζωής θα έρθει, όταν η ίδια θα κινήσει πλέον τις υποψίες για ένα έγκλημα που δε διέπραξε. Προσπαθώντας να αποφύγει την ανθρώπινη τιμωρία, με τις τύψεις συνειδήσεως να ξυπνάνε μέσα από τις πιο απρόσιτες πλέον ανθρώπινες πτυχές της, αποφασίζει να εξομολογηθεί τα αμαρτήματά της. Όμως, η ίδια θα στριμωχτεί μέσα στην ανθρώπινη και θεία δίκη η οποία θα εμφανιστεί με τη μορφή μίας παλίρροιας, η οποία θα την οδηγήσει σε έναν αργό και ασφυκτικό θάνατο.

 Ο Παπαδιαμάντης που είναι γνωστός σε όλους για την ευαισθησία και την αγνότητα της λογοτεχνικής του ματιάς, στο ίσως πιο σκληρό και στυγνό περιγραφικά έργο του. Οι περιγραφές των κοριτσιών που βρίσκουν το θάνατο και η έμφαση στο ότι επιπλέουν άψυχες, είναι ένας συμβολισμός της γυναικείας ζωής η οποία έρχεται πάντοτε αντιμέτωπη με τη σκληρότητα; τόσο στη ζωή, όσο και στο θάνατο. Λες και υπέγραψε κάποιο συμβόλαιο με τη μοίρα της να υποφέρει εσαεί, τιμωρημένη για κάποια αποστασία, ίσως για τη Βιβλική πτώση.

 Η Φόνισσα παραμένει διαχρονική, επειδή αναλύει το ζήτημα της γυναικείας καταπίεσης από πολλές και διαφορετικές πλευρές, ενώ παρουσιάζει ενδιαφέρον από ηθικής, θρησκευτικής, κοινωνικής και νομικής ανάλυσης. Μέσα στο ταραγμένο μυαλό μίας ηρωίδας που και η ίδια έχει καταπιεστεί ο φόνος δεν θεωρείται έγκλημα, αλλά πράξη αγάπης. Το ίδιο ακριβώς που παρατηρούμε και σε πολλές μητέρες που αυτοκτονούν κρατώντας στην αγκαλιά και το παιδί ή τα παιδιά τους; για εμάς αυτό θεωρείται φόνος, αλλά για εκείνες αυτό εκείνη τη στιγμή ταυτίζεται με μία πράξη ελέους και αγάπης για την παύση οποιουδήποτε ψυχικού βαριδίου και φόρτου που καθιστά τη ζωή αφόρητη.

 Παράλληλα, ο Παπαδιαμάντης επιχειρεί να κάνει μία ανάλυση για τη θέση της γυναίκας σε μία κλειστή κοινωνία αλλά και των αντιθέσεων που υπάρχουν ανάμεσα στα πιο φτωχά και τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και τάξεις.

 Από ποινικής άποψης, παρατηρούμε ότι η Φραγκογιαννού ξεκινάει με κάποιους ενδοιασμούς με την κλιμάκωση της εγκληματικής της πορείας να μεγεθύνεται με το πέρας της διήγησης. Απόδειξη του ότι όταν ευάλωτοι άνθρωποι ξεπεράσουν τα όριά τους, αυτό μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για τη ζωή των γύρω τους.

 Η Φραγκογιαννού ήταν μία μεγάλη σε ηλικία γυναίκα. Ζώντας τη ζωή της περιορισμένη αποκλειστικά μόνο στους καταπιεστικούς ρόλους της συζύγου και μητέρας οι οποίοι περισσότερο λειτουργούσαν ως κοινωνική υποχρέωση και καθήκον και λιγότερο από συνειδητή επιλογή και αγάπη, η ίδια προσπάθησε να λυτρώσει νεότερα κορίτσια από τη σκληρή μοίρα που τα περίμενε. Γνώριζε τον ατιμωτικό θεσμό της προίκας, τον εξαναγκασμό των κοριτσιών σε γάμους για τους οποίους οι ίδιες δε συναινούσαν, είχε βιώσει τη σκληρότητα του να γεννιέσαι γυναίκα.

 Ακόμα πιο σημαντικό ότι ο Παπαδιαμάντης είναι άνδρας και καταγράφει γεγονότα που είχε δει και έχει ζήσει ο ίδιος; κανείς δε θα μπορούσε να τον κατηγορήσει ως “γραφικό”, όπως θα συνέβαινε αν συγγραφέας του έργου ήταν μία γυναίκα.

 Ο Παπαδιαμάντης ως ένας άνθρωπος βαθιά θρησκευόμενος με την πίστη στο Θεό να αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ζωής του, δε θα μπορούσε σε ένα τέτοιο έργο να μην κάνει αναφορά της παρουσίας Του. Ακόμα και αν το ανθρώπινο στοιχείο αρχικά στοχεύει να τη συλλάβει και να σταματήσει την εγκληματική της πορεία, βλέπουμε τη Θεία Δίκη να είναι εκείνη που γράφει τον επίλογο.

 Και αυτό το γράφω, αδημονώντας να δω την ταινία για την οποία διαβάζω μόνο εξαιρετικά λόγια, ως μία προσπάθεια του αξιόλογου Ελληνικού κινηματογράφου να προσεγγίσει το έργο μεγάλων λογοτεχνών. Ειδικότερα, ένα έργο τόσο επίκαιρο, τόσο διαχρονικό, τόσο διεισδυτικό απέναντι στη θέση της γυναίκας, για την οποία βλέπουμε τον τελευταίο καιρό να γίνονται ολοένα και περισσότερες συζητήσεις για το ποιες αντιλήψεις πρέπει να επανεξεταστούν και να προσαρμοστούν σε πιο δίκαιες και ανθρώπινες συνθήκες.

  Κείμενο: Μαρία Σκαμπαρδώνη

Αναδημοσίευση από το https://sparmatseto.gr/2023/12/07/i-fonissa-kai-i-meleti-enos-egklimatos-pou-eiche-agnes-protheseis-tis-marias-skabardoni/