Έψαχνα χρόνια και χρόνια αυτό το βιβλίο, την αλληλογραφία δύο συγγραφέων, του Αμερικανού Henry Miller και του Βρετανού Lawrence Durrell. Μια λεπτή ψυχή το βρήκε και μου το έστειλε αλλά ήταν στα γαλλικά. Τέλος πάντων και πάλι ήμουν πολύ ευχαριστημένη από αυτή την ευγενική χειρονομία, δεν μπορεί κανείς να τα έχει όλα.

Το βιβλίο με ενδιέφερε ιδιαίτερα για τις αναφορές του στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα για την αναφορά σε ορισμένες προσωπικότητες όπως ο Σεφέρης, ο Κατσίμπαλης κ.ά.

Στην επιστολή που ακολουθεί και που –πρέπει να το επαναλάβω- μετέφρασα από τα γαλλικά, ο Ντάρρελλ γράφει στον Μίλλερ για ένα πολύ σημαντικό επεισόδιο της νεότερης ελληνικής Ιστορίας. 

Ρόδος, Φεβρουάριος 1946 

Αγαπητέ μου Henry,

Μόλις πέρασα μια εβδομάδα στην Αθήνα και βρίσκομαι ακόμα υπό την επήρεια της θερμής υποδοχής που μου επεφύλαξαν από τη μια οι παλιοί μου φίλοι και από την άλλη κάποιοι άνθρωποι, των οποίων είχα ξεχάσει ακόμα και την ύπαρξη: ο θυρωρός του Ινστιτούτου, μια μαθήτριά μου εκεί, ο περιπτεράς από τον οποίο αγόραζα καθημερινά την εφημερίδα μου και ένα πακέτο τσιγάρα, ο Andrew επίσης (είχαμε καταναλώσει αρκετά στο μικρό του μπαρ). Η πρώτη μέρα πέρασε μέσα σ’έναν σίφουνα από αγκαλιές, δάκρυα και φιλιά. Και το πιο υπέροχο, το πιο μυστήριο ήταν ότι η Αθήνα ήταν κρυμμένη κάτω από έναν πυκνό μανδύα χιονιού: πορφυρές και μολυβιές σκιές κάτω απ’την Ακρόπολη, βαριές ανάσες βοδιών και ανθρώπων. Περπάτησα πλάϊ πλάϊ με τον Κολοσσό* μέσα σε μιαν αχλύ, ακούγοντας την βροντερή φωνή του να με γεμίζει με ιστορίες που του συνέβησαν στα χρόνια που περάσαμε χωριστά. Ούτε ο Σεφέρης ούτε ο Κατσίμπαλης έχουν αλλάξει, αλλά ο κόσμος που τους περιβάλλει άλλαξε πολύ.

Η Αθήνα έχει μια απίστευτη θλίψη, είναι υπερβολικά πυκνοκατοικημένη, οι συνθήκες κατοικίας φρικτές, το νόμισμα δεν έχει πρακτικά καμμιά αξία, οι τιμές ανεβαίνουν με αστρονομικό ρυθμό. Και όμως, πράγμα παράξενο, όλ’αυτά που πέρασαν, δοκιμασίες και βάσανα, τους έκαναν πιο μαλακούς και αξιαγάπητους τον έναν προς τον άλλον, όπως δεν ήταν ποτέ στο παρελθόν.

Το ίδιο και στον Γιώργο**, κάτω απ’το κέλυφος των αναβρασμών και των εκρήξεων, αισθάνεσαι την ηρεμία και την παραίτηση ενός ανθρώπου που στο μεταξύ είδε τον χάρο με τα μάτια του, ενός ανθρώπου που είναι τόσο ξεκομμένος από την καθημερινή ζωή, μια ζωή που εν τέλει υφαίνεται μόνο από την χαρά της προσμονής. Και οι ιστορίες του είναι στο μεταξύ πιο θαυμαστές παρά ποτέ.

Στο επόμενό μου γράμμα θα σου διηγηθώ την κηδεία του Παλαμά κατά την διάρκεια της οποίας ο Γιώργος*** άρχισε να λούζει με βρισιές και άγρια ουρλιαχτά τον εκπρόσωπο της γερμανικής πρεσβείας που κατέθετε στεφάνι στον τάφο, ενώ στη συνέχεια τραγούδησε τον εθνικό ύμνο, κάτι που εκείνη την εποχή ήταν απαγορευμένο και τιμωρείτο με την ποινή του θανάτου.

«Σαν ένας που βλέπει εφιάλτη...ναι...δέκα χιλιάδες κόσμος...κανείς δεν ήθελε να τραγουδήσει μαζί μου...η φωνή μου έσπαγε στις ψηλές νότες...τα μάτια μου είχαν πεταχτεί έξω...είπα την πρώτη στροφή μόνος μου μέσα στην σιωπή του τρομοκρατημένου πλήθους...Έτρεμα ολόκληρος...Η Ασπασία**** προσπαθούσε να με κάνει να σωπάσω...Η αδελφή του Σεφέρη με τραβούσε απ’το μανίκι...Είχα την εντύπωση πως ξαφνικά είχα τρελαθεί, πως είχα τρελαθεί εντελώς...Από το πλήθος μια σιγή εντυπωσιακή, όμως μερικοί ψιθύριζαν πολύ χαμηλόφωνα: «Θεέ μου, είναι ο Κατσίμπαλης...είναι ο Κατσίμπαλης...» Είπα μόνος μου και την δεύτερη στροφή...ούτε μια φωνή δεν με συνόδευσε...ο Γερμανός με κοιτούσε με οργή...είχα την εντύπωση ότι θα πνιγώ μέσα σ’αυτό το τεράστιο πλήθος...Και τότε είδα μπροστά μου έναν φίλο μου από την Κέρκυρα, έναν μεγαλόσωμο τύπο...μεγαλόσωμο, με ωραία, βαθιά φωνή...Άρχισε να με συνοδεύει και τελειώσαμε μαζί την δεύτερη στροφή...Και ξαφνικά, σαν να γύρισε μια μανιβέλλα, το πλήθος ολόκληρο άρχισε να τραγουδάει με μια φωνή και είπαμε τον ύμνο με δακρυσμένα μάτια, με τα δάκρυα να τρέχουν στα πρόσωπά μας...»

Όπως ήταν φυσικό, μετά από μια τέτοια δημόσια επίδειξη, ο Γιώργος διέτρεχε τον κίνδυνο να τουφεκιστεί κι έζησε αρκετό καιρό μέσα στον τρόμο. Διηγείται πολύ διασκεδαστικά την ιστορία με τις διαδοχικές του κρυψώνες. Και φυσικά έχει κι ένα σωρό άλλες εκπληκτικές ιστορίες. Αλλά έχω την εντύπωση ότι η Αθήνα είναι, παρ’όλ’αυτά, ακόμα πολύ θλιμμένη και πολύ ρημαγμένη. Γράψε στον Γιώργο Κατσίμπαλη, στο Βρετανικό Συμβούλιο της οδού Κηφισίας στην Αθήνα και στον Σεφεριάδη*****, πολιτικό σύμβουλο του αντιβασιλέως της Ελλάδος, στην Αντιβασιλεία, στην Αθήνα, οδό Κηφισίας. Στείλε τους βιβλία, ό,τι βιβλία νά’ναι. Κι αν κάπου κάπου σου περισσεύουν μερικά χρήματα, στείλε τα στον Γιώργο, που θα τα χρησιμοποιήσει όπως νομίζει για να βοηθήσει τους Έλληνες ποιητές. Πολλοί απ’αυτούς πεθαίνουν της πείνας, ιδιαίτερα ο Σικελιανός.

Είδα επίσης και τον μικρό μας καπετάνιο, τον Αντωνίου, που κι αυτός κατάφερε να επιζήσει του πολέμου και που έμεινε χαμογελαστός και σιωπηλός όπως πρώτα. Πιστεύω πως θα χρειαστούν ένα δυο χρόνια για να βρει η Αθήνα την πολιτική της σταθερότητα, κι αυτό σημαίνει πως πρέπει να περιμένεις όλο αυτό το διάστημα μέχρι να ξανάρθεις. Αλλά κράτα την επαφή μαζί τους και μην ανησυχείς αν δεν σου απαντήσουν. Δουλεύουν δεκαέξι ώρες την ημέρα και συναντιούνται ελάχιστα. Όμως η πνευματική τους πείνα είναι τεράστια.

Βλέπω πως αυτό τον καιρό η φήμη σου όλο και μεγαλώνει. Ο θρίαμβος μεταφράζεται υλικά σε μια ασφάλεια που την αξίζεις, σ’ένα δικό σου στούντιο, στο μωρό σας, στο να έχεις γραμματέα. Ελπίζω ότι θ’ακολουθήσουν και καινούρια βιβλία. Νομίζω πως έχεις την διάθεση να διευρύνεις τους ορίζοντές σου, κάτι που ίσως οφείλεις στην επιρροή των Ην.Πολιτειών. Αλλά Η Κυριακή μετά τον Πόλεμο είναι ένα κανόνι μεγάλης εμβελείας. Ο ήχος ακούγεται αμέσως μετά την λάμψη της έκρηξης. Θα ήθελα να δω τα δυο τελευταία σου μεγάλα βιβλία. Έχουν ολοκληρωθεί; Δεν έχω χρόνο να πω περισσότερα. Πρέπει να εργαστώ.

Χαιρετισμούς και στους τρεις.

LARRY.

*Πρόκειται για τον Κατσίμπαλη, για τον οποίο ο Μίλλερ έγραψε το βιβλίο «Ο Κολοσσός του Μαρουσιού». http://en.wikipedia.org/wiki/The_Colossus_of_Maroussi

**Κατσίμπαλη

***Κατσίμπαλης

****Ασπασία, σύζυγος του Κατσίμπαλη, το πατρικό της ήταν Χέλμη

*****Σεφέρη

Κείμενο: Λητώ Σεϊζάνη

www.litoseizani.com