Στη Νάπολι της Ιταλίας υπάρχει μια παράδοση που ξεκίνησε πριν πολλούς αιώνες και συνδέει την πόλη με την κατασκευή μιας ιδιαίτερης καλλιτεχνικής χριστουγεννιάτικης φάτνης.

Αυτή η τέχνη συνεχίζεται μέχρι σήμερα απαράλλακτη και κάθε φάτνη θυμίζει τις πρώτες καλλιτεχνικές δημιουργίες του 16ου, του 17ου και του 18ου αιώνα. «Εφευρέτης» αυτού του ιδιαίτερου είδους φάτνης θεωρείται ο Gaetano da Thiene, ο οποίος ουσιαστικά έφερε την φάτνη μέσα στις εκκλησίες αλλά και στα σπίτια. Η χαρακτηριστική μπαρόκ φάτνη της Νάπολης έχει ξύλινες φιγούρες, ντυμένες με ύφασμα. Οι πρώτες αυτές φιγούρες είχαν φυσικό μέγεθος, το κανονικό δηλαδή ύψος των ανθρώπων, ενώ στη συνέχεια μίκρυναν και είχαν ύψος 70 εκατοστών. Στα τέλη του 17ου αιώνα, η ναπολιτάνικη φάτνη έγινε πιο θεατρική καθώς η θρησκευτική της μορφή αναμίχθηκε με την κοσμική και άρχισε ν’αναπαριστά την καθημερινότητα της πόλης με τους δρόμους, τα στενά της, τις πλατείες της. Νάνοι, γυναίκες με προβλήματα υγείας, ταβερνιάρηδες, κόσμος φτωχός και ταπεινός σε φιγούρες άρχισε να περιβάλλει την σκηνή της γέννησης του Χριστού. Ακόμα και ερείπια αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών ναών προστέθηκαν για να δείξουν την επικράτηση του Χριστιανισμού επί των ειδωλολατρών.

Ο 17ος αιώνας υπήρξε η χρυσή εποχή της ναπολιτάνικης φάτνης που βγήκε πλέον από τις εκκλησίες και μπήκε στις κατοικίες των αριστοκρατών. Μεταξύ των ευγενών και των πλούσιων αστών ξεκίνησε τότε ένας συναγωνισμός για την δημιουργία της πιο περίπλοκης σκηνογραφίας. Ένας από τους μεγαλύτερους γλύπτες της εποχής ο Giuseppe Sammartino επιδόθηκε κι αυτός στην κατασκευή μορφών από πηλό και ίδρυσε μια ολόκληρη σχολή καλλιτεχνών ειδικευμένων στην τέχνη της φάτνης. Ο Γκαίτε θαύμασε αυτές τις λαϊκές δημιουργίες σ’ένα ταξίδι του στην Ιταλία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι κάπως σαν την Κομμέντια ντελλ’Άρτε με τα διάφορα πρόσωπά της, έτσι και στην ναπολιτάνικη φάτνη υπάρχουν οι χαρακτηριστικοί τύποι. Είναι ο Μπενίνο, ο αθώος βοσκός που κοιμάται και δεν πρέπει κανείς να τον ξυπνήσει γιατί τότε η φάτνη θα εξαφανιστεί. Παραπέμπει στην εικόνα των αγγέλων που ξύπνησαν τους βοσκούς για να τους αναγγείλουν την γέννηση του Κυρίου. Είναι ο ψαράς, ο ταπεινός αλιεύς των ψυχών. Είναι επίσης οι τρεις Μάγοι, αλλά και η τσιγγάνα, και οι δυο κουμπάροι, καθώς και η Στεφανία, η νεαρή παρθένα. Οι ιστορίες τους έχουν τοπικό χαρακτήρα αλλά συνδέονται κάπως και με την χριστιανική θρησκεία.

Το σκηνικό της κάθε φάτνης είναι διαφορετικό αλλά λίγο πολύ οι τοποθεσίες είναι παρόμοιες. Είναι η αγορά με τους διάφορους εμπόρους, μια γέφυρα, ένας φούρνος, μια εκκλησία, ένα ποτάμι, ένα πηγάδι, μια ταβέρνα. Κι εδώ υπάρχει κάποιος σχετικός συμβολισμός.

Η ναπολιτάνικη φάτνη είναι ένας ολόκληρος κόσμος που αξίζει να τον μελετήσει όποιος ενδιαφέρεται για την τέχνη και για την ιστορία.

https://grandenapoli.it/i-pastori-del-presepe-napoletano-benino-il-pastore-dormiente/

https://it.wikipedia.org/wiki/Presepe_napoletano

Κείμενο: Λητώ Σεϊζάνη